ورمی کمپوست
ورمی کمپوست یک کود بیوارگانیک است که بسیار نرم ,سبک وزن ,ترد,تمیز,بی بو بوده و ظاهری شبیه به پودر گرانول قهوه دارد. لغت verm مشتق از کلمه لاتین vermis به معنای کرم می باشد و ورمی کمپوست حاصل یک فرایند نیمه هوازی است که به مساعدت گونه هایی خاص از کرمها,قارچها,باکتریها و اکتینومیستها انجام می پذیرد.ورمی کمپوست مواد حاصل از بستر رشد کرم ها بوده که پس از دفع شدن از سیستم گوارشی این موجودات در محیط باقی می ماند.این ماده شامل فضولات کرم به همراه مواد تجزیه شده و اجساد کرم ها می باشد که برای گیاهان ارزش غذایی فراوانی دارد و خاک را حاصلخیز می نماید.مواد دفع شده توسط کرم ها اغلب دارای ازت,فسفر و پتاسیم به مراتب بیشتر از خاکهای بدون کرم است و میزان عناصر میکرو نیز در این خاکها بیشتر می باشد.
خصوصیات ورمی کمپوست:
کرم های خاکی از مواد زائد آلی استفاده میکنند و با کمک میکرو ارگانیسم ها ,مواد آلی موجود در آنها را به هوموس با مواد غذایی زیاد تبدیل می کنند.مواد زائد آلی از درون روده کرم عبور کرده و سپس دفع می گردد. این مواد دفعی و دیگر مواد باقیمانده حاصل از فرایند زائدات آلی کمپوست مورد نظر را تشکیل می دهند.علاوه بر این بخار آب و دی اکسید کربن بواسطه تجزیه مواد آلی تولید میشود.از آنجا که ورمی کمپوست نتیجه هضم طبیعی غذا در سیستم هاضمه کرم خاکی است.
خصوصیات این کود بسیار به نوع تغذیه کرم ها وابسته است .نسبت کربن به ازت ورمی کمپوست برابر 20 و پایین تر ار آن میباشد . طول دانه های خشک ورمی کمپوست بین 5-1 میلی متر و وزن مخصوص آن نیز کمتر از خاک گلدان است.هوموس آن حدود 20% وزن خشک آن می باشد .کرم های خاکی با زیرو رو کردن مواد آلی و ایجاد تونل در خاک نقش مهمی در احیای اراضی کشاورزی دارند.
ورمی کمپوست در اصلاح بافت فیزیکی خاک نقش بسزایی دارد و خاک را سبک می نماید .بعلاوه خاک را بهتر نگه می دارد یعنی باعث میشود تا آب به آرامی رها شده و از تبخیر سطحی و یا نفوذ سریع آب به داخل عمق خاک جلوگیری می نماید .از سایر مزایای ورمی کمپوست میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
· در ایجاد تعادل نسبت به مواد معدنی به مواد مغذی در خاک نقش مهمی را ایفا نموده و با داشتن ترکیباتی چون ازت ,فسفر, پتاسیم, منیزیم و ... کود بسیار قوی به حساب می آید.
· بعلت داشتن میزان قابل توجهی چربی ,کود کاملی به حساب می آید و احتیاجات متابولیکی گیاه را به خوبی برآورده می نماید.
· اگر ورمی کمپوست را با کود معمولی مخلوط نموده و به خاک بدهیم در حلالیت مواد مغذی کود تاخیر ایجاد شده و مدت زمان پایداری کود در زمین افزایش می یابد.این رها سازی تدریجی مواد غذایی موجب می شود تا طول کاشت و داشت گیاه دیگر احتیاجی به افزودن کود اضافی نباشد.
· ورمی کمپوست یک کود صد در صد آلی است و به طور مستقیم جذب ریشه گیاه می شود .و محیط مناسبی برای رشد موجودات ذره بینی خاک را فراهم می آورد .
· ارزشمند ترین خاصیت این کود در عملکرد آنزیمها و میکروارگانیسمها و همچنین هورمونهای مختلف موجود درآن است ورمی کمپوست حاوی آنزیمهایی چون پروتئاز ,آمیلاز ,لیپاز, سلولاز و کتیناز می باشد.که در تجزیه مواد آلی خاک و در نتیجه در دسترس قرار دادن مواد مغذی مورد لزوم ریشه گیاه نقش موثری را دارا می باشد. خصوصیات فوق باعث می شود تا ورمی کمپوست به عنوان بهترین و اساسی ترین کود برای احیای زمین های فقیر و لم یزرع بحساب آید.
· ورمی کمپوست محصولی با ارزش برای انواع و اقسام کاشت ها به حساب می آید. در درجه اول برای پرورش گل و گیاهان زینتی و در مزارع اصلاح نژاد گیاهان نیز مورد توجه قرار گرفته است .از آنجا که نقش اساسی این کمپوست تحریک و تسریع رشد گیاه است ,بهترین تاثیر را در رنگ آمیزی گل و درشت نمودن آن دارا میباشد .
· ورمی کمپوست در تغلیظ عطر و اسانس گیاهان و گلهای معطر نیز ماثر است.
· از این کود می توان در کرتهای بزرگ پرورش گل ,مزارع انگور ,محصولات و میوه جات نوبر و زودرس ,جنگلهای طبیعی و مصنوعی,باغات گردو و مرکبات و زیتون استفاده نمود.
کرم های خاکی
از زمان داروین ,کرم های خاکی یکی از ماکروفوناهای عمده خاک, بعنوان دوست مزرعه داران مورد توجه قرار گرفته اند.زندگی کرم خاکی عموما سخت است بدن آنها دارای حدود هفتاد درصد پروتئن بوده ویک غذای غنی برای بسیاری از شکارچیان محسوب می شود دشمنان اصلی کرم خاکی ,پرندگان حشره خوار ,مثل سینه سرخها و پستاندارانی نظیر موش کور می باشد.بیش از سه هزار گونه کرم خاکی وجود دارد اما فقط شش گونه از آنها برای پرورش مهم هستند .کرم های خاکی جزء اصلی خاک را تشکیل می دهند . این موجودات زنده ,در شخم زدن زمین در طول میلیونها سال نقش داشته و به باز گردش مواد مغذی الی برای رشد بهینه گیاهان کمک می کنند.
از سایر مزایای وجود کرم های خاکی می توان به موارد زیر اشاره کرد :
· هوادهی خاک
· تفکیک خاک جهت دسترسی آسانتر توسط ریشه گیاهان
· کمک به خاک جهت نگهداری آب بیشتر
· تصفیه و پاکسازی مواد آلی مرده از طریق خوردن آنها و باز گرداندن آنها به زنجیره غذایی
بطور کلی کرم های خاکی می توانند به عنوان شاخصهای بیولوژیکی در حاصلخیزی خاک محسوب شوند. برای خاک حاوی کرم های خاکی, قطعا حضور باکتریها, قارچها, اکتینومیستها ,پروتوزوآها, حشرات , عنکبوتها, هزارپایان و سایر گروهها جهت حفظ سلامتی خاک ضروری هستند. کرم های خاکی پسماندها را تجزیه می کنند و نبود آنها با حضور لایه ای از پسمانده برسطح خاک مشخص می شود. حضور کرم های خاکی در خاک , رشد گیاهان را افزایش داده و بهبود می بخشد.
کرم های خاکی که به لاتین لومبریسیده و به عربی خراطین نامیده می شوند,از دیرباز مورد توجه محققین و صاحبنظران بوده است . ارسطو برای اولین بار به نقش کرم های خاکی در تجزیه و فساد بقایای گیاهی و جانوری و نیز از جهت نگهداری ساختمان و تهویه و حاصلخیزی خاک توجه بیشتری نمود.
در ایران کرم های خاکی از زمانهای قدیم مصارف طبی و درمانی داشته است و حمداله مستوفی , در کتاب کتاب خود که به چندین زبان ترجمه شده است.به مصارف طبی و درمانی این موجودات اشاره کرده است.
بطور کلی 4 الی 6 نوع کرم خاکی در تولید کمپوست از زباله ,مناسب تشخیص داده شده اند اما معمولا کرم قرمز یا ایزینیا فوتیدا بیشترین استفاده را دارا می باشد.
ایزینیا فتیدا
این کرم برای اولین بار در اروپا ,سیبری, جنوب روسیه, فلسطین و شمال امریکا یافت شد. این کرم به کرم قرمز ,کرم ببری,کرم کود یا کرم کمپوست هم معروف است. این کرم ها,کرم های فوق العاده ای هستند که بیشترین کاربرد را در تولید کمپوست از مواد زائد دارند.آنها اساسا زباله زی و کود زی میباشند.کرم های قرمز در توده های غنی از مواد آلی تجمع می یابد و این مواد را مصرف می نمایند و مدفوعی که دفع میکنند,باعث بهبود کیفیت خاک می شود.کرم های قرمز شرایط محیطی متفاوتی را تحمل می کنند.در ورمی تکنولوژی و ورمی کمپوست این نوع کرم ها بیشترین کاربرد را در جهان دارند.هیچ محدودیتی در مقدار کود و تعداد کرم وجود ندارد.جمعیت آنها متناسب با مواد غذایی در دسترس افزایش می یابد.آنها در تمام فصول سال به شکل دوره ای کار می کنند.به مراقبت کمی نیاز دارند. سایر نامهای این کرم عبارت است از: کرم صورتی , کرم ارغوانی وکرم های پرورش ورمی کمپوست.
اختصاصات این کرم ها عبارتند از:
· در بدن تارهای زیادی دارند.
· بدن استوانه ای به طول 130- 35 میلی متر و قطر 5- 3 میلی متر
· کمر بند تناسلی در مرحله بلوغ بر روی بند های 9-7 قرار دارد.
· رنگ ارغوانی , قرمز, قرمز تیره و قرمز قهوه ای بدن دارای رنگ غیر یکنواخت بوده و محل اتصال دو قطعه یا بند از بدن کرم به رنگ زرد یا رنگ پریده می باشد.
· تعداد بند ها حدود 110- 80 عدد می باشد.
· قادرند در شرایط سخت محیطی و همچنین در محیط های دارای نوسانات زیاد رطوبت و درجه حرارت زندگی کنند.
· میانگین بازدهی رشد آنها حدود 7 میلی گرم ,کرم در روز می باشد.رشد سریع آنها و وزن کرم بالغ به حدود 1.5 گرم می رسد.
· طول عمر آنها 70 روز و حداکثر 5- 4 سال است.زمان لازم برای بلوغ 55- 50 روز (8-7 هفته) می باشد.
· هر گرم بطور متوسط هر سه روز یک پیله (5-1 پیله در هفته) تولید می کند.نوزاد کرم در مدت 23 روز از پیله خارج می شود.بطور کلی هر کرم در طی یکسال حدود 900 پیله می گذارد.هر پیله 3-1 نوزاد کرم تولید می کند.
· تمایل کمی به سوراخ کردن و حفر کردن در خاک های معدنی دارند و کرم ها حرکتی غیر از تغذیه کردن نشان نمی دهند.
· شرایط محیطی مناسب برای کرم ها عبارتند از: دمای 20 درجه سانتی گراد(2/23-7/15 درجه سانتی گراد) رطوبت 70-65 درصد و phبهینه در حد خنثی تا کمی اسیدی .وجود رطوبت بیش از حد بعلت ایجاد شرایط بی هوازی سبب مرگ کرم ها می گردد.
· پرورش و نگهداری آنها آسان است.
کاربرد متداول تجاری کرم های قرمز عبارتند از:
1. عملیات پرورش کرم در حد وسیع (مزارع کرم)
2. مدیریت فضولات حیوانی یا کود حیوانی در دامداری ها بخصوص دامداری های پرورش دامهای شیری,اسب ,خوک و خرگوش.
3. کاهش مواد زائد تولیدی در مدارس,بیمارستانهاو سایر موسسسات
4. تولید ورمی کمپوست از مواد زائد باغبانی,پسماندهای آلی و مواد غذایی و جامدات بیولوژیکی یا لجن در مقیاس بزرگ
5. اصلاح بهبود کیفیت و ساختار خاک با استفاده از ورمی کمپوست تولیدی
6. تولید تی کمپوست با استفاده از ورمی کمپوست تولیدی
7. تولید پروتئین کرم قرمز جهت تغذیه و پرورش ماهی و طیور.
محاسن تولید ورمی کمپوست به صورت سبدی :
فرایند سریع: تبدیل زباله در مدت 45-40 روز انجام می شود در صورتی که در روشهای متداول 6-4 ماه زمان نیاز دارد.
آلودگی صفر: ورمی کمپوست در سبد تولید شده می شود و از آلودگی هوا ,آب و خاک بطور کامل جلوگیری می کند .
عاری از بوی نامطبوع : این فرایند هیچ بوی نامطبوعی منتشر نکرده بنابر این سبد ها می توانند در مجاورت خانه ها مسکونی قرار گیرند.
کود آلی : این فرایند,زباله را به کود آلی غنی تبدیل می کند که می تواند هم در باغها مورد استفاده قرار گیرد و هم با قیمتهای مناسبی به فروش برسد.
پتانسیل اقتصادی : یک کیلو گرم زباله قابل تجزیه بیولوژیکی میتواند حدود 4/. کیلو گرم ورمی کمپوست تولید نماید.
غذا های قابل قبول برای کرم ها:
کرم ها می توانند پوست و هسته و آشغال میوه جات ,سبزیجات,پوسته تخم مرغ,پوست سیب زمینی تفاله قهوه و چای, نان ,گرد و خاک جاروبرقی,پسماند مو و ناخن را به عنوان غذا مصرف کنند.قبل از ریختن غذا در محل ,کرم ها را برای مدت یک هفته رها کرده و به آنها اجازه می دهیم تا خوردن غذای بستر را شروع کنند.آنها مواردی را که دارای موارد زیادی سلولز است,نظیر خاک اره ,برگ کاغذ و مقوا دوست دارند.بطور کلی به محض اینکه کرم ها ,در محیط جدید قرار می گیرند ,باید به آنها غذا داد.اگر چه کرم ها اشتهایی شگفت انگیز دارند,ولی خیلی مهم است که غذای اضافی به انها ندهیم.خیلی بهتر است که به کرم ها بصورت هفتگی و در مقادیر کم غذا بدهیم, کرم ها می توانند بیشتر از نصف وزن خود در طول شبانه روز غذا مصرف کنند و در کمتر از یک ماه می توانند جمعیتشان را به دو برابر افزایش دهند.
غذا های غیر قابل قبول برای کرم ها:
باید دقت نمود که چه چیزی برای خوردن به کرم ها داده می شود ,خصوصا اگر از منابع غذایی آنها بی اطلاع باشیم , بعنوان مثال در موارد دفعی اسب ,گله یا سگ اغلب کرم کش هایی وجود دارد که در آنها فعال باقی مانده و کرم های پارازیت را در حیوانات از بین می برند,بنابر این می توانند کرم ها را نیز بکشند اگر از کود حیوانی استفاده می شود ,باید به زمان انتقال کرم ها به محیط( کود) دقت نمود و از مصرف کود تازه برای چند هفته اجتناب کرد.
غذا های غیر قابل قبول برای کرم ها عبارتند از :
مرکبات ,سیر و پیاز,گوشت و مرغ و جوجه, فراورده های لبنی,مدفوع سگ و گربه و همچنین روغن و غذا های چرب,پنیر, کره,تولیدات حیوانی,ماهی و حبوبات. از مواد غیر غذایی نظیر شیشه,پلاستیک,فلزات,قوطی حلبی و زرورق نباید در کمپوست استفاده شود ,زیرا مشکل حشرات و جانوارانی مثل موش بوجود می آید.کاغذ هایی که روی آنها با جوهر های رنگی نوشته شده باشد برای کرم ها مناسب نیست چون گاهی اوقات در جوهر ها فلزاتی بکار میرود که برای کرم ها سمی و کشنده است.
زمان فعالیت کرم های خاکی:
کرمهای خاکی در بهار و پاییزیعنی هنگامی که سطح خاک گرم و مرطوب باشد ,نسبت به تابستان که سطح خاک خشک است و یا در زمستان که هوا بسیار سرد است,فعالیت بیشتری دارند.مقدار و فصل بارندگی نیز در فعالیت کرم های خاکی تاثیر بسزایی دارد.
دوره زندگی و رشد کرم خاکی:
تخم کرم های خاکی در پیله قرار میگیرد که بسته به نوع گونه از نظر شکل متفاوت است. مدت زمان رسیدن پیله ها و پیله گذاری به گونه کرم خاکی ,دما, تراکم جمعیت,غذای در دسترس و رطوبت بستگی دارد.
پیله گذاری ها در بهار و اوایل تابستان انجام می شود.حداقل دما برای پیله گذاری 3 درجه سانتی گراد ذکر شده است که پایین تر از آن این عمل انجام نمی شود.عامل دیگری که می توند تعداد پیله ها را تحت تاثیر قرار دهد نوع ماده غذای مصرفی است.در این مورد گزارش شده است که بالغینی که از لجن فاضلاب خانگی استفاده می کنند ,یک دهم تعداد پیله هایی که توسط بالغینی که از فضولات گاوی و اسبی استفاده می کنند, پیله گذاری می کنند..در طول رشد کرم های خاکی ,بجز تغییراتی که در رنگدانه آنها صورت می گیرد ,تغییرات ظاهری بیرونی کمی تا بلوغ اتفاق می افتد.و افزایش وزن کرم های خاکی عمدتا قبل از رسیدن به بلوغ صورت می گیرد.
تخم کرم ها در شرایطی که محیط مرطوب و درجه حرارت 16 تا 27 درجه سانتی گراد باشد,در عرض 14 تا 20 روز رسیده و کرم ها ی کوچک از آن بیرون می آیند. کرم های جوان هنگام خروج از تخم بیرنگ هستند.
.عمر طبیعی بسیاری از کرم ها خاکی کوتاه است ولی به طور طبیعی بیش از 5/1 سال عمر می کنند.با از بین رفتن کمربند تناسلی ,پیری در کرم ها پدیدار می شود که همراه با از دست دادن تدریجی و جزئی وزن بدن و در نهایت مرگ خواهد بود.
تکثیر کرم ها:
کرم ها خاکی از نظر تولید مثل دو جنسی اند و اندام های نر و ماده آنها در سوراخ هایی در قسمت شکمی بدن قرار دارند .کرم های خاکی تولید مثل مداوم و یا نیمه مداوم دارند و در اکثر ایام سال کپسول تخم می کنند.در اکثر گونه ها ,تولید کپسول های تخم منوط به فراهم نمودن غذا و شرایط مناسب محیطی است.اکثر کرم ها کپسول های کرمشان را در نزدیکی سطح خاک قرار میدهند.
تاثیر ورمی کمپوست بر خصوصیات خاک:
در اکثر تحقیقات انجام شده روی ورمی کمپوست ,تاکید بر اندازه گیری خصوصیات ورمی کمپوست و تاثیر آن بر رشد گیاه متمرکز بوده است.میزان ترکیبات هوموسی در ورمی کمپوست 60-40% بیشتر از ورمی کمپوست است.ترکیبات هوموسی نقش مهمی در تهویه ,ظرفیت نگهداری آب خاک و نفوذ پذیری آن دارد,بنابر این تاثیر ورمی کمپوست بر خصوصیات فیزیکی خاک بیشتر از کمپوست است .وقتی ترکیبات هوموسی خاک از بین رود خاک سخت,فشرده و کلوخه ای شود.اسید های هیومیک آزاد شده از فضولات کرم های خاکی میزان فعالیت متابولیکی خاک را زیاد می کنند. افزایش ظرفیت نگهداری آب خاک ,میزان نفوذ پذیری و تخلخل و همچنین کاهش چگالی ظاهری خاک بر اثر اضافه کردن ورمی کمپوست به دلیل تاثیر ورمی کمپوست بر خاکدانه سازی اتفاق می افتد.فضولات کرم های خاکی مقدار زیادی فسفر و آنزیم فسفاتاز دارد که به جذب این عنصر توسط گیاهان ,در خاک هایی که ورمی کمپوست در یافت کرده اند ,کمک می کند. تاثیر کرم های خاکی بر خاکدانه سازی و پایداری ساختمان خاک از طریق فضولاتی است که از نظر فعالیت میکروبی بسیار فعال می باشند.
تاثیر فضولات کرم های خاکی ممکن است به علت مقدار ماده آلی زیاد آنها,بافت و ظرفیت نگهداری آب آن یا جمعیت بیشتر باکتری ها و قارچها در آن باشد.ریسه قارچها و متابولیت های میکروبی نقش زیادی در تشکیل خاک دانه ها دارند .افزایش جمعیت کرم های خاکی در خاک پس از اضافه کردن ورمی کمپوست ممکن است دلیل دیگری برای بهبود شرایط خاک باشد .کانالهای کرم های خاکی نقش مهمی را در افزایش نفوذ پذیری خاک و تخلخل آن بازی می کنند.افزودن ورمی کمپوست به خاک فعالیت کرم های خاکی را افزایش می دهد.افزودن ورمی کمپوست همانند کمپوست به محیط های کشت گلدانی سبب کاهش چگالی ظاهری ,تخلخل و افزایش ظرفیت نگهداری آب این محیط ها می شود.
میزان فعالیت میکروبی در ورمی کمپوست بسیار بیشتر از کمپوست است .میزان نیتروژن وزن زنده میکروبی خاک پس از مصرف ورمی کمپوست ضایعات کاغذ و کود گاوی بیشتر از کمپوست است.در محیط های کشت حاوی خاک اضافه کردن ورمی کمپوست حاصل از فضولات اردک به خاک باعث افزایش فعالیت میکروبی در مقایسه با گلدانهایی که فقط کود شیمیایی دریافت کرده اند شده است.اتو کلاو کردن ورمی کمپوست باعث کاهش تاثیر مثبت آن بر رشد گیاهان می شود و این موضوع نشان دهنده اهمیت فعالیت میکروبی در ایفای نقش ورمی کمپوست در خاک است.
کرم خاکی